10 kulturnych dzieł radzieckich projektantów

Radziecki design, według swojego określenia, miał być przede wszystkim dla kraju i dopiero potem dla potrzeb osobistych człowieka. Wszystkie decyzje projektowe i nowe technologie należały albo do instytucji, albo do biur konstrukcyjnych. Dlatego tylko niewielu z wynalazków ma autorskie prawa. O tych kultowych dziełach mowa będzie dalej.

Awanturny zestaw do herbaty

Po rewolucji październikowej, Leningradzki fabryczny zakład farforowy (obecnie IFZ) rozpoczął produkcję artykułów, „rewolucyjnych pod względem treści, doskonałych pod względem formy i bez zarzutu technicznie wykonanych”. Zatrudniano artystów awangardowych.

Kazimierz Malewicz stworzył zestaw herbaty – zabawne połączenie figur geometrycznych: zamiast tradycyjnych form kubków – półkule z prostokątnymi rękojeścią, zamiast tradycyjnej dekoracji – biała kolorystyka. Artysta chciał zmienić postrzeganie tego, jak mogą wyglądać przedmioty codziennego użytku.

Zestaw Malewicza nie był wygodny do użytku, ale praktyczność nie była jego celem. Jak mówi sam artysta: „To nie czajnik, ale idea czajnika”. Co do tego, zestaw awanturny wciąż produkowany jest w Imperatorskim Zakładzie Farforowym.

Mebel przekształcalny

Jego „Klub Robotników” – nie tylko pokój w stylu konstrukcjonistycznym, ale ergonomiczna przestrzeń, w której radzieccy robotnicy mogli wystąpić, uczyć się samodzielnie i spędzać czas wolny.

Mebel klubu był wielofunkcyjny – jeden przedmiot nie zajmował dużo miejsca i mógł się łatwo przekształcić w inny. Na przykład w celu oszczędzania miejsca stół do szachów wyposażono w obracającą się planszę, dzięki której gracze mogli zmieniać kolory figur bez wstawania z miejsc.

Za swój projekt Rodchenko otrzymał srebrny medał. Po zakończeniu wystawy eksponat został podarowany partii komunistycznej Francji. Jednak w 2008 roku niemieccy specjaliści odbudowali klub dla swojej wystawy „Od płaszczyzny do przestrzeni. Malewicz i wczesny modernizm”. Następnie przekazali replikę Galerii Tretyakova.

Etykieta do mlecznego kremu

Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku artysta i grafik Iraida Fomina przygotowała kilka wersji etykiet w różnych stylach dla radzieckiego mlecznego kremu. Jednak ustanowiono właśnie niebiesko-biały projekt, przeznaczony dla żelaznych puszek konserwowych o pojemności 325 ml. Projekt okazał się na tyle udany, że do dziś ten szkic wykorzystywany jest jako jeden z najbardziej rozpoznawalnych znaków w naszym kraju i poza jego granicami.

Wzór szkła i kubek do piwa

Według legendy, twórca rzeźby „Robotnik i kolchozówka” razem z Kazimierzem Malewiczem wymyśliła szkło z obrzeżem. Jednak to nieprawda. Wera Muchina tylko udoskonała jego formę, dzięki czemu szkło stało się bardziej trwałe i pasowało do radzieckich maszyn do mycia naczyń 1940-ych. A formę radzieckiego kubka do piwa Wera rzeczywiście wymyśliła sama.

Samochód „Pobeda”

W 1943 roku na GAZie rozpoczęto opracowanie nowych maszyn pod kierunkiem Andrzeja Lipgarta, wśród których był też lekki GAZ-25, który miał być nazwany „Rodziną”. Według jednej z legend, w czerwcu 1945 roku model został pokazany w Kremlu Stalinowi, który zapytał: „Kiedy będziecie sprzedawać „Rodzinę”?”. Po incydencie samochód przemianowano na „Pobedę” i wpucono w masową produkcję. Prawda, że nazwa „Pobeda” generał pułkownik też nie uważał za udaną: „Mała Pobeda!” A wojskowi prosili konstruktora, żeby podwyższyć kokpit, by siedzieć w nim nie zdejmując papachy z czapki.

Samochód został zdjęty z produkcji w 1957 roku, ale nadal można go było zobaczyć na drogach. A nie tylko w ZSRR – np. w Finlandii prawie wszystkie taksówki były „Pobedami”.

Wagon pasażerski

Komfort pasażerów zaczął być uwzględniany dopiero w połowie lat 40. XX wieku, gdy ludzie masowo wracali z ewakuacji. Ministerstwo transportu ogłosiło konkurs na stworzenie pasażerskiego wagonu otwartego typu z drewnianymi półkami. Zwycięzcą był 26-letni projektant Jurij Soloviev, który później pisał w wspomnieniach: „Pierwsze, co zrobiłem, to zastąpiłem płaskie drewniane sofły wklęsłymi, żeby było nieco miękkiej siedzieć i leżenie. Następnie postanowiłem nie opuszczać górnej półki, jak zawsze robiło się wcześniej, ale podnosić ją, by zostawić pościel na półce”.

Interier wagonu był przestrzenny i jasny: oprócz autorskiej konstrukcji montażu górnych półek po raz pierwszy użyto zdejmowanych stolików, składanych drabin i lusterek, wizualnie zwiększających przestrzeń. Dla nowego projektu wszystkie elementy opracowywano od nowa: przełączniki, lampki, kliki i uchwyty.

Mebelowa ścianka

Walka z architektonicznymi nadmiarami na przełomie lat 50. i 60. XX wieku doprowadziła do intensywnego rozwoju typowego budownictwa. Gęste przedwojenne meble nie mieściły się w małych chruszczówkach, więc potrzebne były nowe – lekkie i kompaktowe.

Jurij Słoczevski był wiodącym specjalistą w Instytucie Mebli ZSRR i odpowiadał za standardizację i unifikację. Jego działalność pokrywała się z dynamicznym rozwojem europejskiego mebli projektowania, który na początku lat 60. był związany z poszukiwaniem nowych form i konstrukcji. To właśnie Słoczevski zaprojektował prototyp mebelowej ścianki – oryginalną modułową system, który pozwalał dostosować szerokość i wysokość całej konstrukcji meblowej. A jeszcze wprowadził nowe wymiary dla chruszczówki.

W nowym przestrzeniach mieszkaniowych, gdzie dominowały meble prostych form, szczególnie ważną rolę odgrywały przedmioty wnętrz: wazony, statuetki, rzeźby.

Radiola „Rigonda”

Nie jedną imprezę 1960-ych nie można było wyobrazić bez radia, wśród których bez wątpienia liderem był model „Rigonda” – stylowe, na długich eleganckich nogach, charakterystyczne dla industrialnego modernizmu połowy XX wieku. Nazwa radiola została przyznana w cześci wyspy z powieści Viliša Lačiśa „Stracona Ojczyzna”.

Projekt stworzył znany łotewski artysta Adolf Irbīte, prace którego otrzymywały najwyższe nagrody na światowych wystawach – w Paryżu w 1937 roku i Brukseli w 1958 roku. Irbīte zajmował się też grafiką książki, projektował znaki firmowe i opakowania.

Fotokamera „Zenit”

Wladimir Runge – twórca znanych radzieckich fotokamer „Zenit”, które zostały wyprodukowane w rekordowej ilości – ponad osiem milionów sztuk. Na pierwszych „Zenitach” znajdowało się wymienne kolco okularowe, umożliwiające montaż soczewki do korekcji wzroku fotografów. Fotokamera stała się symbolami odbudowy, a właśnie „Zenitem” zrobiono większość zdjęć w rodzinnych albumach na całym świecie.

Lampa stołowa

Większość lamp, które zaprojektował architekt Mikołaj Oleniew, przeznaczona była dla muzeów, banków i hotele. Jednak w 1968 roku stworzył lampę, która swoimi cechami i wyglądem nie ustępuje europejskim wzorcom – ergonomiczna, lekka i bez nadmiarów. Lampa nie miała własnej nazwy – nazywana była po prostu „Lampą stołową”.

Georgij Daneliia w swoich wspomnieniach „Bez biletego pasażera” opisał Oleniewa w ten sposób: „…on zawsze zasiedzał z nami późno – był zakochany. Na rysunku kładł kalkę, brał swój ulubiony miękki karandysz „Kohinoor 6V”, myślał i rysował na kalki… Potem malował przy budynku coś zabawnego: starszego z brodą na samochodzie, ogniarza na hamulcach, afiszową kolumnę, na którą podnosiła nogę piesek… Kiedy projektowałem południowy dworzec, narysował muzyka na peronie, a w niebie – oko z paraplanu, który spadał w formie pociągu żelaznej drogi”.

Na okładce zdjęcia z materiału: Doświadczenie osobiste – jak ułożyć mieszkanie bez projektanta